HANGİ SEBZELERİN FİDESİ YETIŞTİRİLMEZ?
Sebze türleri yetiştirme şekillerine göre birbirlerinden farklılıklar gösterirler. Soğuk ve sıcağa karşı hassas olmayan sebzelerin tohumları direk olarak tarlaya ekilir. Bu sebze türleri havuç, maydanoz, ıspanak ve bezelyedir. Diğer bir grup sebzeler ancak iklim koşulları elverişli olduğu anda direk tohum ekimi ile yetiştirilirler. Bu sebzeler soğan, fasulye, bakla, hıyar, kavun, karpuz, turp gibi sebzelerdir. Bu sebzelerin fidelerinin yetiştirilerek tarlaya dikilmesi çoğu kez masrafı kurtarmaz. Bu sebzelerde tarlaya direk tohum ekimi önem kazanır.
FİDE İLE ÜRETİLEN SEBZELER ŞUNLARDIR:
Vegetasyon devresi uzun sebzelerin fidelerinin yastıklarda yetiştirilmesi ile bitkilerin vegetasyon devreleri uzatılmış ve pazara bu sebzelerin para getirdiği erken devrede ürün çıkarılmış olur. Domates, biber, patlıcan, pırasa, lahana, karnabahar, kereviz fide ile üretimi yapılan sebzeler grubundadır. Ancak vegetasyon devresi uzun olan bu sebzelerin tohumları sanayi için yetiştirildiğinde tarlaya direk olarak ekilebilirler. Domates, kırmızı biber yetiştiriciliğinde olduğu gibi.
FİDEYİ NASIL SÖKELIM?
Fideler ister topraklı, ister topraksız olsun yastıklar 1 akşam önceden iyice sulanarak ertesi gün fidelerin kolayca çıkması sağlanır. Fidelerin tarladaki yerlerine dikilmesi bulutlu ve serin günlerde yapılır.
TARLAYA NASIL DIKELIM?
Topraksız fideler dikim için dikkatlice yerlerinden sökülerek bir kasa içerisine yerleştirilmeli ve dikilene kadar gölge bir yerde korunmalıdır. Dikimi yapacak işçi elindeki plantuvarla (dikim kazığı) işaretlenen yerdeki çukuru açmalı ve fideyi kökleri mümkün mertebe aşağıya doğru sarkacak şekilde deliğe yerleştirmeli ve ikinci bir hareketle plantuvarı deliğin yanına bastırarak toprağı fideye doğru itmelidir. Bundan amaç genç fidenin köklerinin toprakla iyice temasını sağlamaktır. Dikim sırasında fidenin kök boğazının ezilmemesine özen göstermelidir
Topraksız fidelere dikimden hemen sonra, topraklı fidelere ise daha geç can suyu verilir
CAN SUYU MUTLAKA VERİLİR
Köklerin toprakla iyice temas etmesi ve ilk gelişme devrelerinde çevrelerinde yeterince su bulabilmeleri bakımından can suyunun çok bol olarak verilmesi ve köklerin bulunduğu kısma kadar geçmesine özellikle dikkat edilmesi gerekir.
Fidelerin tarlaya taşınmasında fide kökünün topraklı olması ve kökünün topraktan çıkarma, taşıma ve dikme sırasında en az zarar görmesi verim üzerine büyük etki yapar.
FİDELERİN TARLAYA TAŞINMASI: Fideler genellikle 15-20cm boylandıklarında dikime hazır demektir. Fideler ister topraklı ister topraksız olsun bir akşam önceden iyice sulanır. Ertesi gün fidelerin kolayca çıkması sağlanır. Fidelerin tarlaya dikilmesi bulutlu ve serin günlerde yapılır. Fidelerde dikim yaparken sıra arası 80-125cm sıra üzeri 50-80cm olacak şekilde işaretlenen ve açılan çukurlara fidelerin kökleri aşağı doğru gelecek şekilde yerleştirilip hafifçe bastırılarak köklerin toprakla teması sağlanır.
Bamyabir sıcak iklim sebzesi olduğundan hava sıcaklığı 16°C toprak sıcaklığıda 15°C'nin üzerine çıkmadan ekime başlanmaz. patlıcanda19°C'nin
- biberde15°C'nin
- domateste ise 10-12°C'nin üstünde olmalıdır.
FİDEDİKİM BÜYÜKLÜĞÜ NASIL OLSUN?
- Domates için en uygunfide büyüklüğü 15-20 cm uzunluk ve bir kurşun kalem kalınlığını aldığı zamandır. Bu büyüklüğe uygun koşullarda 6 haftada ulaşırlar.
-Biber için en uygun dikim büyüklüğü, ilk çiçek tomurcuklarının görülmeyebaşladığı devredir. Bu büyüklüğe uygun koşullarda 9-10 haftada ulaşırlar.
-Patlıcan fideleri ekimden 7-10 hafta sonra dikim büyüklüğüne gelirler.
FİDEYINE ZAMAN DİKELİM?
Marmarabölgesi için dikim zamanı 15 Nisan-15 Mayıs, Ege bölgesinde ise 10-30 Nisantarihleri arasıdır. Orta ve Doğu Anadolu bölgelerinde ise dikim Mayıs-Haziranayı içinde yapılır.
FİDEDIKIMI KARIK YAMACINA VEYA SIRTINA YAPILIR
Dikimkarık usulü yapılmaktadır. Fideler karıkların sırtlarına açılan çukurlarayapılır. Dikimden hemen sonra fidelere bolca can suyu verilir. Açılan karıkların genişliğine göre değişmekle beraberdomateste tek sıra, biber ve patlıcanda ise üçgen dikim tavsiyeedilmektedir.
DİKİM MESAFELERİ FARKLIDIR
Sıraarası ve üzeri mesafeler her üç tür için farklıdır.
Domatessırık çeşitlerinde : 60 x 40 cm
" yer " : 135 x 30-50 cm
Biberçeşitlerinde : 50 x 50 cm, 60 x 40 cm
Patlıcan " : 60 x 75 cm'dir.
İKİÇAPA BİR SU DEMEKTİR
Dikimden10-20 gün sonra ilk çapa yapılarak, kök boğazları toprak ile doldurulur.1. çapadan 2-3 hafta sonra 2. çapa yapılır. Genellikle sulamadan sonra kaymak kırma, ot mücadelesi, toprağın havalandırılmasıaçısından 1-2 çapa daha yapılır.
SULAMAİKLİM KOŞULLARINA BAĞLIDIR
Sulamakarıklara su verilmesi yoluyla yapılır. Toprakta rutubetin iyi bir seviyedetutulmasını sağlayacak şekilde iklim koşulları (yağışlar) ve toprakkarakteri dikkate alınarak 5-10 günde bir yapılmalıdır. Genellikle ilkmeyveler görülünceye kadar sulamadan kaçınılmalıdır. Havalar çok kurakgiderse bir iki kez fazla olmamak koşuluyla su verilebilir. Domateste çok sıksulama verimi arttırmakta, ancak tadında bir azalmaya neden olmaktadır.
BİBERSUYU ÇOK SEVER
Özelliklebiber suya karşı çok hassastır. Biberde sulama muntazam aralıklarlave taşırmadan yapılmalıdır. Suyun göllendirildiği yerlerde solgunlukhastalıkları artmaktadır. FIDE DIKIM BÜYÜKLÜĞÜ NASIL OLSUN?
- Domates için en uygun fide büyüklüğü 15-20 cm uzunluk ve bir kurşun kalem kalınlığını aldığı zamandır. Bu büyüklüğe uygun koşullarda 6 haftada ulaşırlar.
- Biber için en uygun dikim büyüklüğü, ilk çiçek tomurcuklarının görülmeye başladığı devredir. Bu büyüklüğe uygun koşullarda 9-10 haftada ulaşırlar.
- Patlıcan fideleri ekimden 7-10 hafta sonra dikim büyüklüğüne gelirler.
FIDEYI NE ZAMAN DIKELIM?
Marmara bölgesi için dikim zamanı 15 Nisan-15 Mayıs, Ege bölgesinde ise 10-30 Nisan tarihleri arasıdır. Orta ve Doğu Anadolu bölgelerinde ise dikim Mayıs-Haziran ayı içinde yapılır.
BAHÇE TAKVİMİ BİBER SALATALIK PATLICAN FASULYE DOMATES ÇİLEK HAVUÇ
MISIR ISPANAK LAHANA PIRASA PATATES SOĞAN SARIMSAK BEZELYE MARUL KARNIBAHAR ENGİNAR
TABLODA BELİRTİLEN TARİHLER, FİDE EKİM ZAMANLARIDIR. TOHUM EKİM ZAMANI FARKLIDIR.
BU TARİHLER, HOBİ BAHÇEMİZİN BULUNDUĞU BÖLGEYE GÖRE BELİRLENMİŞTİR.
ASLINDA HER SEBZE HER AY EKLENEBİLİR. VERİMLİLİK VE HASAT ZAMANI AÇISINDAN İDEALİ YUKARIDAKİ TARİHLERİDİR.
İŞARETLİ OLANLAR HER AYDA EKİLEBİLİR VE BİR KEZ EKMEK YETERİLİDİR.
BAHÇENİN ÜZERİNİ BASİTÇE NAYLONLAYARAK, UFAK BİR SERA ELDE EDİLİP, KASIM AYINDA BAZI SEBZELER EKİLİP, BAHARDA TOPLANIR. YERİNE YAZLIK SEBZELER EKİLİR.
OCAK AYINDA BAHÇEMİZ
Bu ayda ağaç dikimi ve budama işleri yapılır. Ilıman bölgelerde güller budanır. Gübrelenip çapalanır. Sökülüp başka yere dikilecek ağaç vs. gibi bitkilerin yeri bu ayda değiştirilir. Güzel havalarda bahçede genel temizlik yapılır. Budama artıkları, kuru yaprak ve çer çöp toplanıp yakılır veya bahçeden uzaklaştırılır. Hastalık yapan mantar ve böcek yumurtaları böyle artıklarda yuvalandıkları için bu şarttır. Toprağın tavlı olduğu zamanlar çiçek yatakları hazırlanır.Sebze bahçesi sonbaharda kazılmamışsa bu ayda başlanır. Soğuktan zarar görebilecek bitkilerin köklerini yaprak kom postu veya gübre ile örtülür. Bazı yerlerde hava bu işlere imkân vermeyecek kadar sert olsa bile yapılacak iş vardır. Öncelikle bir bahçe planı yaparak bu yıl hangi sebze ve çiçekleri ekeceğimizi, bahçemizde yapmayı düşündüğümüz değişiklikleri tespit edebiliriz. Planlı yapılan işler daha az yorucu olur ve bizler işten fazla bunalmadan bahçemizde geçireceğimiz keyifli zamanları uzatabiliriz.
ŞUBAT AYINDA BAHÇEMİZ
Her ne kadar kış şartları hüküm sürse de şubat ayı özellikle ılıman bölgelerde bahar belirtilerinin görülmeye başladığı bir zamandır. Bahçelerde safran, kardelen ve nergisler açmaya başlar. Sümbül ve laleler toprak yüzüne çıkar. Ağaçlarda uyanma işaretleri görülür. Bahçeleri ot sarar. Sebze yatakları gübrelenir ve irice bellenerek bırakılır.Ot mücadelesi bu ayda başlar. Çiçek ve sebze yataklarında çıkan otlar uygun havalarda temizlenir. Çimler esnek çim tırmığıyla kış boyu biriken kuru yaprak ve yosunlardan temizlenir. Kuru bir havada çim makinesiyle şöyle bir alınırsa hem kalan çer çöp ten kurtulur, hem de forma girer. Birçok çiçek ve sebze tohumu şubatta ekilir Turfanda sebze için biber, patlıcan tohumları..Bunlar oda ısısında ekilir. Tohumlar çimlendikten sonra daha serin bir yere alınır. Domates tohumu daha geç ekilir.(mart ayında) Bahçe işlerini vaktinde yapmak hem istediğimiz verimi almamızı sağlar, hem de fazla bunalıp yorulmamızı önler.
MART AYINDA BAHÇEMİZ
Mart ayının gelişiyle beraber toprak ısınır, ağaçlara su yürür. Bahar çiçekleri birbiri ardına görünür. Ilık havalara aldanan badem ve erikler gelin gibi çiçeğe donanır. Bu ay her ne kadar kışı aratmayan soğukları ile ünlüyse de bahar artık bütün güzelliğiyle gelmek üzeredir. Bahçe ve çiçek severler için mart ayı sezon açılışı demektir. Kıştan kalan işler bitirilir. Yaz mevsimi için ilk hazırlıklar yapılır. Erken ekilecek çiçek ve sebze yatakları iyice işlenir. Çimler biçilmeye başlanır. Gecikmiş budama ve fidan dikim işleri bir an evvel sonlandırılır. Kışın kuruduğu fark edilen dallar kesilir. Gübreleme işleri tamamlanır. Yabani otlarla mücadeleye devam edilir. Özellikle kalıcı olanları kökünden sökülerek bahçeden uzaklaştırılır. Bu ayda soğan, sarımsak arpacıkları, patates ve yer elması yumruları ekilir. Kereviz, pancar, lahana, karnabahar, havuç, pırasa, soğan, yazlık ıspanak, pazı, marul, roka, tere ve maydanoz tohumları ekilir. Sonbaharda ekilmemişse bakla ve bezelye de ekilebilir ancak çok fazla ürün vermezler. Domates tohumu mart sonuna doğru dışarı ekilebilir. Erken ürün almak için birçok yaz sebzesi şubat-mart aylarında kapalı ve ısıtılmış bir yerde ekilir. Biber, patlıcan, salatalık, sakız kabağı, kavun ve karpuz tohumları böyledir. Çimlenmek için ortalama 18 derece ısıya ihtiyaç duyarlar. Geç ekim yapılacak sebze yatakları kazılır ancak şimdiden fazla işlenip inceltilmez. Aksi halde yağan yağmurlarla toprak sertleşir, yeniden bellemek gerekir.
NİSAN AYINDA BAHÇEMİZ
Sebze bahçesi artık düzenini almış olmalıdır. Daha önce ekilen maydanoz, ıspanak, marul, soğan gibi yeşillikler kuru havalarda düzenli sulanır. Yazlık ıspanak, marul, roka ve tere tohumları her 10 günde bir azar azar serpilerek hasat süresi uzatılır. Ay sonuna doğru fasulye, mısır, kabak, salatalık tohumları ve yazlık fideler ekilmeye başlanır. İklim ve hava durumuna göre ekim zamanı değişebilir. Kapalı yerde yetiştirilen sebze fideleri dikimden önce bir kaç gün suyu azaltılarak ve gündüzleri açık havaya çıkarılarak kuvvetlendirilir. Bahçedeki yabani otlar da büyümeden ayıklanmalıdır.
MAYIS AYINDA BAHÇEMİZ
Mayıs ayı bahçelerimizi kışa kadar sürecek bir dönemi yapılandırdığımız bir zaman olmalıdır. Çiçek ve sebze bahçeleri son şeklini almalı, çimlere gerekli bakım yapılmalıdır. Ayrıca artık bahçenin düzenli bir şekilde sulanması gerekir. Ot mücadelesi ihmal edilmemelidir. Sebze bahçesinde domates patlıcan ve biber gibi yazlık fidelerin ekimi tamamlanır. Saksıda yetiştirilen salatalık, kabak, kavun ve karpuz fideleri asıl yerlerine dikilir. Bunlar bahçeye tohum olarak ekilecekse tam zamanıdır. Fasulye, bamya, mısır tohumları da artık ekilebilir. Mısır tohumları 15 gün ara ile birkaç postada ekilmelidir. Böylece mevsim sonuna kadar daima taze mısır yeme imkânı olur. Fasulyeler ve sakız kabağı da körpe sebze için iki veya üç kerede ekilebilir. Aslında her sebzenin değişik zamanda olgunlaşan türleri vardır. Böyle tohumlar bulunabilirse çok iyi olur. Fideler tuttuktan bir süre sonra sebze bahçesinde çapa işleri başlar. Sulama işleri de artar. Yenecek otlar bolca sulanmalıdır. Yeni fideler ise fazla su istemez. Meyveye duruncaya kadar ihtiyatlı sulanmalıdır. Aksi takdirde çoğu yeşile kaçar veya çiçek döker. Kabak, salatalık, fasulye ve domateslere mantar ilacı( fungicide) yapılır. Tırtıl ve salyangozlar varsa toplanıp yok edilir. Sağlık açısından çok gerekmedikçe böcek ilacı kullanılmamalıdır. Bahçede bakla ve bezelye gibi sonbahardan ekilmiş sebzelerin tam hasat zamanıdır. Sebzeler kartlaşmadan toplanır ve hemen arkasından bitkilere su verilir. Sebze bahçelerine yer yer çiçek ekilmesi göz okşayıcı olduğu kadar çok ta faydalıdır. Özellikle kadife çiçeği döllenmeyi sağlayan böcek ve arıları davet ederek üründe artış sağlar. Bazı zararlı böcekleri ise kokusuyla uzaklaştırır.
HAZİRAN AYINDA BAHÇEMİZ
Bu mevsimde bitkiler hızla büyüyerek fazla miktarda suya ihtiyaç duyar. Yağışlar da azaldığı için sulama büyük önem kazanır. Sulama konusunda yapılacak en büyük yanlış bitkilere az ve sık su vermektir. Özellikle kalıcı bitkiler, çim ve sebzelerde toprağın sadece üstünü ıslatarak değil toprağın belli bir derinlikte suyu emmesi sağlanarak düzenli aralıklarla sulanmalıdır. Aksi halde kökler yüzeye yayılır ve derine inemez. Bitki dayanıksız ve verimsiz olur. Sulama sabah erken veya akşamın geç saatlerinde yapılabilir. Mantar hastalıkları yaygınsa sabah sulaması daha iyidir. Ayrıca her türlü bahçe bitkisine malç yapılabilir. Böylece su kaybı büyük ölçüde önlenmiş olur. Sebzeler ise yaprak yanığı ve yukarıdaki hastalıklar için aynı şekilde koruma amaçlı ilaçlanır. Böcek ilaçları ise ancak görüldükleri zaman zararlının cinsine göre kullanılmalıdır. Bu konuda ilaç satın alınan yere danışmak iyi olur. Bu ayda gecikmiş fide dikimleri bitirilir. Lahana, kereviz gibi kış fideleri ekilir. Yazlık kıvırcık, roka, soğan gibi yeşillikler de ara ara ekilirse iyi olur. Bakla, bezelye gibi sebzeler ürün vermeleri biter bitmez sökülür. Yerlerine farklı cinslerde sebze ekilebilir. Baş tutan sarımsak ve soğanlar fazla sulanmaz. Daha önce ekilmiş domates, patlıcan, biber fideleri, fasulye, kabak, salatalık gibi tohumların çapa işleri bitirilir. Salatalıklara çardak yapılır. Domates ve fasulyeler sırıklanır. Domateslerde koltuk alma işleri tamamlanır. Yabani otlar devamlı temizlenmelidir. Sulama işleri yoğunluk kazanır.
--
TEMMUZ AYINDA BAHÇEMİZ
Temmuz ayında en önemli bahçe işi sulamadır. Sıcaklarda gelişimini sürdürebilmek için çiçekten, ağaca bütün bitkiler bol ve düzenli su ister. Doğru ve yararlı sulamanın bazı altın kuralları vardır. Hangi bitki olursa olsun doyuncaya kadar su verilmeli, iki sulama arasında toprağın kuruması beklenmelidir. Bu şekilde kökler suya doyar ve güçlenerek yayılır. Bitkiler sağlıklı gelişir. Sadece toprağın yüzeyini ıslatmak bitkiye faydadan ziyade zarar verir. Su daha köklere ulaşmadan buharlaşacağı için bitkiler iyi gelişemez ve dayanıksız olur. Sulama zamanı da çok önemlidir. Sabah güneş çıkmadan veya akşam serinliğinde sulama yapılması uygundur. Sabah sulaması daha iyidir. Akşam sulamasında toprak henüz günün ısısını taşıdığı için soğuk su verildiğinde bitkiler şok yaşayabilir. Ayrıca gece boyu ıslak kalan bitkiler mantar hastalıkları için uygun bir ortam sağlar. Sebze ve çiçek yataklarında çabucak üreyen yabani otlar büyümelerine fırsat verilmeden yok edilmelidir. Kalıcı otlar mutlaka köküyle sökülmelidir. Bu ayda yaz sebzeleri bol ürün verir. Bahçemizde sebze yetiştirmenin bir avantajı da ürünün ticari büyüklüğe ulaşmasını beklemeden en taze ve körpe haliyle tadabilme lüksüdür. Genelde önce sebzeler toplanır, daha sonra sulama yapılır. Meyveye duran sebzelere zaman zaman gübre şerbeti verilmesi verimi çok arttıracaktır. Çeşitli mantar hastalıklarına karşı sebzelerin 2 haftada bir ilaçlanması bitkilerin ömrünü uzatacaktır. Salatalık, kabak ve domates bu konuda en hassas sebzelerdir. Biber ve patlıcan pek ilaç istemez. Özellikle sonbaharı ılık geçen bölgelerde turfanda sebze yetiştirmek için bu ayda yeniden ekim yapılır. Kısa ömürlü sebzelerden salatalık, sakız kabağı, fasulye, mısır ekilebilir. Marul, ıspanak, havuç ve kışlık turp tohumları ekilir. Lahana, brokoli, kereviz, pırasa ve karnabahar gibi sebzeler fidelenir. Meyveye duran karpuz, kavun ve balkabağı mümkün olduğu kadar sulanmamalıdır. Böylece daha lezzetli meyveler elde edilir. Domateste de aşırı sulama meyvelerin lezzetini etkiler. Seyrek ama doyasıya sulamalıdır.
AĞUSTOS AYINDA BAHÇEMİZ
Bütün bitkiler düzenli olarak sulanmaya devam edilir. Yabani ot temizliğine devam edilir. Havada rutubet artışı ile beraber mantar hastalıkları çoğalır. Bu yüzden özellikle güller ve sebzelere her iki haftada bir mantar ilacı (Fungicide) püskürtülmelidir. Hastalıklı meyve, sebze ve yapraklar, fide artıkları derhal bahçeden uzaklaştırılmalıdır. Sebze bahçelerinde ürün alabildiğine bollaşır. Sebzeleri taze tüketimin yanı sıra dondurarak, konserve, turşu ve salça yaparak değerlendirmenin tam zamanıdır. Yaz sebzelerinde hasat zamanını uzatmak için yapılacak işlemler: Yağışsız havalarda düzenli sulama yapılmalıdır. ( İstisna olarak karpuz, kavun ve tatlı kabakları çok gerekmedikçe sulanmaz) Mantari hastalıklarına karşı ilaçlama, ( her 2 haftada bir, aşırı yağış olursa daha sık olabilir) Sebze düzenli olarak toplanmalıdır. Sebzeler toplandıktan sonra verilen gübre şerbeti ürünü çok arttırır. Kış sebzeleri ekilmeye devam edilir. Lahana ve karnabahar fideleri yaz sebzelerinin aralarına ekilebilir. Ispanak, marul, kıvırcık roka gibi yeşillik tohumları 10 - 15 gün aralıklarla ekilir.
